Trong vài tháng qua, Tedros Adhanom Ghebreyesus dẫn đầu WHO đương đầu bão Covid-19. Hai tuần gần đây, ông ở trong một tâm bão khác.
Trump liên tục chỉ trích ông và WHO, cáo buộc họ thiên vị Trung Quốc và đã xử lý sai khi đối phó với đại dịch. Ngày 14/4, Tổng thống Mỹ tuyên bố Washington, bên đóng góp lớn nhất cho WHO, sẽ cắt ngân sách.
Tedros, 55 tuổi, chuyên gia sốt rét người Ethiopia, năm 2017 trở thành người châu Phi đầu tiên được bầu làm tổng giám đốc WHO. Những người ủng hộ miêu tả ông tận tụy, lôi cuốn và thân thiện. Trong khi đó, những người chỉ trích nói rằng ông giống một chính trị gia hơn là quan chức y tế và có cái tôi quá cao. Một nữ lãnh đạo y tế phàn nàn khi ông gọi bà là “lính của tôi”, cho rằng cách gọi đó hạ thấp tự tôn của bà.
Khi nhậm chức, Tedros cam kết cải tổ WHO, tăng cường chương trình ứng phó khẩn cấp sau khi dịch Ebola bùng phát ở Tây Phi, đồng thời cải thiện khả năng tiếp cận y tế trên toàn cầu. Mục tiêu đó được định hình từ xuất thân cũng như học vấn của ông.
Tedros lớn lên ở vùng Tigray, bắc Ethiopia. Khi ông đang học ngành sinh học tại Đại học Eritrea, Asmara, em trai ông qua đời khi mới 4 tuổi, nghi do nhiễm sởi.
“Tôi đã không chấp nhận điều đó, giờ tôi vẫn vậy”, Tedros nói với Time vào năm ngoái, phàn nàn về sự bất công khi những đứa trẻ chết ở Ethiopia vì thiếu chăm sóc sức khỏe cơ bản.
Trong những năm 1990, Tedros tốt nghiệp thạc sĩ Trường Vệ sinh và Y học Nhiệt đới London và tiến sĩ tại Đại học Nottingham trước khi trở về Ethiopia gia nhập bộ máy chính phủ. Năm 2005 – 2012, ông giữ chức bộ trưởng y tế trước khi làm ngoại trưởng trong 4 năm.
“Ông ấy tài giỏi, rất chu đáo và có chiến lược”, Matthew Kavanagh, giáo sư y tế toàn cầu tại Georgetown, Mỹ, nói. “Điều khiến Tedros trở thành một lãnh đạo độc đáo là kỹ năng chính trị của ông. Điều đó quan trọng vì y tế là chính trị. Chúng ta đã thấy điều đó trên trường quốc tế năm 2020”.
“Chúng ta không thể đánh giá thấp tầm quan trọng của việc có một tổng giám đốc là người châu Phi. Ông ấy đã khiến mọi người chú ý đến những vấn đề bị lãng quên”, Kavanagh nói.
“Có thiên hướng chính trị cũng là một đặc điểm quan trọng. Ông ấy biết cách phản ứng và thúc đẩy công việc trong một tổ chức có những thách thức tài trợ đáng kể”, bà nói thêm.
Tuy nhiên, đặc điểm này cũng khiến ông hứng chịu chỉ trích. “Tôi rất thất vọng về ông ấy”, một chuyên gia y tế công cộng giấu tên nói. “Ông ấy mải mê với chính trị thay vì bắt tay vào công việc”.
Tedros đã gây tranh cãi khi còn là quan chức chính phủ Ethiopia. Ông được ca ngợi nhiều vì đã tái cấu trúc hệ thống y tế Ethiopia, triển khai 38.000 nhân viên y tế công cộng, giúp tỷ lệ tử vong ở trẻ em và bà mẹ giảm đáng kể. Tuy nhiên, ông bị cáo buộc đã che giấu dịch tả ở Ethiopia trong ba đợt bùng năm 2006, 2009 và 2011.
“Tedros là một quan chức y tế công cộng có lòng trắc ẩn và năng lực tốt. Nhưng ông ấy cần nói lên sự thật và thành thật ghi nhận, báo cáo các đợt dịch tả đã được xác minh trong một thời gian dài”, Lawrence O. Gostin, người hiện giữ chức giám đốc Trung tâm hợp tác Luật Sức khỏe Cộng đồng và Nhân quyền của WHO, nói trong cuộc phỏng vấn với NYTimes ba năm trước. Gostin khi đó là cố vấn cho David Nabarro, đối thủ người Anh của Tedros trong cuộc đua vào ghế tổng giám đốc WHO.
Tedros bác bỏ cáo buộc này. Ông nói mình là nạn nhân của chiến dịch bôi nhọ vào phút chót “nhằm ngăn ông ngồi vào ghế quan chức y tế hàng đầu thế giới”.
Vài tháng sau khi nhậm chức, Tedros lại gây tranh cãi khi chỉ định Robert Mugabe, khi đó là tổng thống Zimbabwe, làm đại sứ thiện chí của WHO. Ông đảo ngược quyết định khi vấp phải nhiều phản đối.
Nhưng lùm xùm này nhanh chóng bị lãng quên khi WHO dưới thời Tedros đã tăng cường khả năng ứng phó khẩn cấp và phản ứng nhanh chóng trước hai đợt bùng phát Ebola mới tại Cộng hòa Dân chủ Congo.
Nguồn: VnExpress
